«دیانت ما عین سیاست ماست و سیاست ما عین دیانت ماست.»
مدتی است به این جملۀ معروف مرحوم مدرس فکر می‌کنم. برای اینکه بدانم چقدر می‌توان با این گزاره موافق بود، اول از همه باید می‌کوشیدم معنایش را بفهمم. اولین چیزی که به ذهنم رسید، این بود که این جمله را هم مثل سایر تک‌جمله‌های شخصیت‌های معروف، باید در بافتار خود دید؛ یعنی حداقل چند جملۀ پس و پیش آن را باید خواند. این جست‌وجو نتیجۀ جالبی داشت:
فکرت
یادداشتهای سیدمحمدحسین میرفخرائی
چهارگانۀ معروف «اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی» را عمدتاً متعلق به جامعه‌شناس امریکایی، تالکوت پارسونز (۱۹۰۲ تا ۱۹۷۹) می‌دانند. او این تقسیم‌بندی را نخستین بار برای تشریح «نظام‌ها» در نظریات خود مطرح کرد؛ اما با مرور زمان کاربرد آن به‌قدری گسترش پیدا کرد که برخی گمان کردند همۀ موضوعات و مسائل بشری را می‌توان با استفاده از آن صورت‌بندی کرد. با گذر زمان، دامنۀ این تقسیم تا آنجا گسترش یافت که تبدیل به چارچوبی خلل‌ناپذیر برای تفکر بسیاری از اندیشمندان علوم‌انسانی شد و پس‌ازآن به بدنۀ دانشجویان این حوزه و حتی مردم عادی نیز سرایت کرد.
متن کامل یادداشت را در میدان بخوانید.
در سال‌های اول دانشگاه، یک بار جلسه‌ای خارج از کلاس با یکی از استادانمان ترتیب دادیم. موضوع جلسه بررسی آخرین وضعیت کشورهای اسلامی بود. استاد از مسئولان وزارت امور خارجه بود و به‌اقتضای محیط دانشگاهی روشن بود که مسائلی را خواهد گفت که احتمالاً از رسانه‌ها نخواهیم شنید. برای هماهنگی‌های آخر، یکی از دوستان پیامک داده بود که «جلسهٔ محرمانه با استاد فلانی». بعد پیامک را برای خود استاد هم فرستاده بود. حاصل این شد که استاد در چند دقیقهٔ اول صحبتشان با لحنی گلایه‌آمیز گفتند که حراست وزارت خارجه ایشان را خواسته و دربارهٔ جلسهٔ «محرمانهٔ» ما سؤالاتی پرسیده است! هیچ‌وقت نفهمیدم جلسه‌ای چندنفره که قرار بود در مسجد دانشگاه و جلوی چشم چندصد دانشجو برگزار شود، چرا باید عنوان محرمانه می‌گرفت؟
بعدها و در مراجعه به دیگر مراکز و محافل فهمیدم که ظاهراً میل به «محرمانگی» ریشه‌دارتر از این حرف‌هاست و «علنی‌گریزی» به چند دلیل، مورد توجه برخی افراد است. دلیل اول اینکه محرمانگی باعث می‌شود میان «خود» و «دیگری» مرز کشیده شود و این خودش خلأ هویتیِ خیلی‌ها را پر می‌کند. دلیل دیگر اینکه اشتغال به کارهای محرمانه برای برخی تشخص‌بخش و متمایزکننده است. محرمانگی باعث می‌شود عده‌ای خیال کنند «مهم‌تر» از بقیه‌اند و خوی برتری‌طلبی‌شان ارضا شود. بالاخره دلیل سوم اینکه محرمانگی باعث می‌شود دایرهٔ «نامحرمان» گسترده‌تر و مجال برای «مخفی‌کاری» بازتر شود و این موضوع خیلی وقت‌ها برای خیلی‌ها گره‌گشاست.
تنظیم آیین‌نامه‌های طبقه‌بندی اسناد و تنظیم خط‌مشی‌های دسترسی، همگی در جای خود مفید و لازم‌اند؛ مسئله بر سر توهم محرمانگی است. مسئله این است که این توهم باعث می‌شود حجم وسیعی از اطلاعات لازم و مفید از دسترس اهلش دور بماند و عده‌ای که لزوماً سنخیتی با موضوعات ندارند به اطلاعات دسترسی داشته باشند. مسئله این است که اطلاعات هم تاریخ انقضا دارند و ممکن است خیلی زود برای خروج از محرمانگی دیر شود!
دومین شماره از فصلنامهٔ ترجمان علوم‌انسانی هم منتشر شد. در زمان ویراستن این شماره، برخی جملات را پسندیدم و گوشه‌ای یادداشتشان کردم. برخی از این جمله‌ها را در ادامه می‌آورم.
اگر...
۱. می‌خواهید بدانید که خیلی (واقعاً خیلی) چیزها را نمی‌دانید؛
۲. می‌خواهید بفهمید که خیلی دانسته‌هایتان را درواقع نمی‌دانید؛
۳. می‌خواهید از هیچ‌کس توقع احترام نداشته باشید؛
۴. می‌خواهید ببینید که رفتارهای کوچکتان هم بر بقیه اثرگذار است؛
۵. می‌خواهید بدانید که مرز حق‌الناس از مو باریک‌تر است؛
۶. می‌خواهید مدیریت عواطفتان را بیشتر به‌دست بگیرید؛
۷. ...
معلم شوید. این تنها راه برای فهمیدنِ همهٔ این‌هاست.
+این فهرست تکمیل می‌شود!
+هر معلمی، چیزی برای افزودن به این چند خط خواهد داشت.
کمونسیم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم، اسلاونکا دراکولیچ، ترجمهٔ رؤیا ضوانی
گمان، ۱۳۹۳، ۲۸۸ صفحه
- تا وقتی تلقی ما این است که وضعیتمان غیرعادی است، فرقی نمی‌کند منظورمان از عادی چه باشد.
- خوبی‌اش در این بود که «همه» فقیر بودیم و بدی‌اش در اینکه خودمان نمی‌دانستیم.
- رادا از سیگار خیلی بدش می‌آید، ولی همگی وقتی هیجان‌زده می‌شویم سیگار دود می‌کنیم؛ حتی خودِ رادا.
- فقرِ فزاینده و محرومیت داشت منجر به بروز مجدد علائم بیماریِ تساوی‌طلبی میان مردم می‌شد.
- کسانی که مایل‌اند مساوات را باور داشته باشند، باید از خود بپرسند چرا تنها فقر باید به‌تساوی میان ما قسمت شود؟
ولگردی در کوچه‌های زبان، کورش علیانی
سورهٔ مهر، ۱۳۹۴، ۲۱۳ صفحه
چند وقتی بود که مشتاقِ پیداکردن کتابی بودم که بتواند مباحث اولیهٔ زبان‌شناسی را با رویکردی کاربردی برایم توضیح دهد. نمی‌دانم چرا نوعی حس خودبسندگی و مشورت‌گریزی به‌سراغم آمد و خودم دست‌به‌کارِ پیداکردن کتاب دلخواهم شدم. درواقع به‌دنبال پیش‌درآمدی برای زبان‌شناسی بودم. ابتدا کتاب زبان‌شناسی (از مجموعه‌کتاب‌های «به‌زبان آدمیزاد» یا فور دامیز۱) را نشان کرده بودم. اما چون در کتاب‌خوان‌های دیجیتال پیدایش نکردم و قیمتش هم زیاد بود، پیگیرش نشدم. در بین این جست‌وجوها به کتابی رسیدم از کورش علیانی، نخستین ویراستار کتب شهید آوینی. او کسی است که در متن و بطن دعوای معروف ویراستار/زبان‌شناس حاضر بوده: کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی دارد و سالیان زیادی به حرفهٔ ویرایش مشغول بوده است.
داشتم برای وبلاگی نظر می‌گذاشتم. (بله، وبلاگ نمرده و عده‌ای هنوز در این رسانه می‌نویسند و عده‌ای می‌خوانند و نظر می‌دهند!) «ارسال» را که زدم، تازه یادم افتاد چیزی را جا انداخته‌ام. ناخودآگاه ذهنم به‌سراغ تلگرام رفت. چند وقتی هست که این پیام‌رسان امکان ویرایش پیام ارسال‌شده را به امکانات خودش اضافه کرده است. این اتفاق خوبی است؛ چون اجازه می‌دهد اشتباهاتمان را درست کنیم و قبل از اینکه دیر بشود، جلوی دیده‌شدنشان را بگیریم. (لابد هرکس به‌اندازهٔ اشتباهاتش از اضافه‌شدن این امکان راضی است!) چه مثل منِ ویراستار، به غلط‌های املایی حساس باشیم و چه با دیدن کم‌وکسری در نوشته‌‌مان بخواهیم آن را جبران کنیم، حالا مسیر باز است. گذشته‌ازاین، گاهی هم پیش می‌آید که کار از تصحیح و تکمیل می‌گذرد و باید متن را به‌کل تغییر بدهیم. باز هم دستمان باز است و این تغییرات محدودیتی ندارد. (مثل وقت‌هایی که کل متن را برمی‌داریم و جایش سه‌نقطه یا شکلک می‌گذاریم. نه؟) این وسط تنها اتفاقی که می‌افتد این است که تلگرام به همه می‌گوید که پیاممان را تغییر داده‌ایم، که خب بگوید. مهم این است که مخاطب‌های پیاممان آخرین ویرایش را می‌بینند. آن «edited» کم‌رنگ که به جایی برنمی‌خورد.
و در بنی‌اسرائیل دو دوست بر کوه عبادت کردندی.
یکی به شهر آمد تا چیزی خرد. چشم وی بر زنی خراباتی افتاد.
عاشق شد و درماند
و با وی به هم بنشست.
چون چند روز برآمد، آن دیگر به طلب وی بیامد و حال وی بشنید.
به نزدیک وی شد. وی از خجلت گفت: «من تو را نمی‌دانم.»
گفت: «ای برادر،
دل مشغول مدار که مرا بر تو هرگز آن شفقت و دوستی نبوده است که اکنون هست»
و دست به گردن وی درآورد و وی را بوسه همی داد.
چون آن شفقت از وی بدید و بدانست که از چشم وی نیفتاده است،
برخاست و توبه کرد و با هم برفتند.
کیمیای سعادت، ابوحامد غزالی طوسی